جلسه تفسیر روایی قرآن، از سوی آیت‌الله علی‌اکبر سیفی مازندرانی، از اساتید درس خارج حوزه علمیه قم، امروز ۶ خردادماه در مدرسه فیضیه برگزار شد.

خداوند در آیه ۶۲ سوره بقره می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَادُوا وَالنَّصَارَی وَالصَّابِئِینَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ؛ هر یک از مسلمانان و یهود و نصاری و صابئان (پیروان حضرت یحیی) که از روی حقیقت به خدا و روز قیامت ایمان آورد و نیکوکاری پیشه کند، البته آنها از خدا پاداش نیک یابند و هیچ گاه بیمناک و اندوهگین نخواهند بود.»

در ادامه گزیده مباحث این جلسه را می‌خوانید:

این نکته بیان شد که «هادوا» به معنای «رجعوا» و «تابوا» است کما اینکه خلیل نقل می‌کند: «الهَوْدُ: التوبة. قال الله جل و عز: إِنّا هُدْنا إِلَیْکَ أی: تبنا إلیک. و الهُودُ: الیهود. هَادُوا یَهُودُونَ هَوْداً. و سمیت الیَهُود اشتقاقا من هَادُوا، أی: تابوا، و یقال: نسبوا إلی یهوذا و هو أکبر ولد یعقوب».

شیخ طوسی نیز نقل می‌کند: «و معنی هادوا: تابوا. یقال: هاد القوم یهودون هودا و هیادة وقال ابن جریج: إنما سمیت الیهود یهودا، لقولهم: انا هدنا الیک. قال أعرابی یؤخذ بقوله: علی ما قال ابوعبیدة: فانی من مدحه هائد أی تائب. وقیل: انما سموا یهودا، لانهم نسبوا إلی یهوذا أکبر أولاد یعقوب فعربت الذال دالا.» در این بیان بحث سر این است که لفظ هائد به معنای تائب است. ایشان درباره لفظ نصرانی هم چنین توضیح می‌دهد: «والمشهور أن واحد النصاری نصری: مثل بعیر مهری ومهاری. وانما سموا نصاری، لنصرة بعضهم بعضا. دلیله الآیات التی ذکرناها. وقیل انما سموا بذلک لانهم نزلوا ارضا یقال لها: ناصرة. وکان یتزلها عیسی فنسب الیها، فقیل عیسی الناصری، ثم نسب اصحابه الیه فقیل النصاری، وهذا قول ابن عباس، وقتادة، وابن جریج. وقیل: إنهم سموا بذلک، لقوله: من انصاری إلی الله». اینها وجوهی است که برای تسمیه نصارا وجود دارد از جمله اینکه حضرت عیسی فرمود «من انصاری إلی الله». عین همین فرمایش را طبرسی در مجمع البیان آورده است.

صابئین ستاره‌پرست بودند

در مورد صابئین یک نظر معروف این است که قومی ستاره‌پرست بودند و یک نظر این است که قومی شبیه به نصاری بودند ولی قبله‌شان متفاوت بود. این نظر دوم برای خلیل است. شیخ طوسی تصریح می‌کند: «والصابئون جمع صابئی: وهو من انتقل من دینه إلی دین آخر کالمرتد من اهل الاسلام. وکل خارج من دین کان علیه إلی آخر یسمی صابئا قال ابوزید صبا فلان فی دینه یصبا صبوا اذ کان صابئا وصبأ تاب الصبی یصبوا صبوا: اذا کان طلع» یعنی صابئی کسی است که از دینی به دین دیگری برود همانند مرتد در دین اسلام. اینها هم قومی بودند که به ستاره‌پرستی گرایش پیدا کردند. اینها مفردات آیه بود.

معنای آیه این است که اگر افرادی که به زبان اظهار اسلام کردند، ایمان قلبی داشته باشند و عمل صالح انجام دهند رستگار هستند و الا اگر فقط ایمان زبانی باشد ثواب و اجر آخرت نخواهند داشت. چند وجه دیگر هم برای معنای آیه بیان شده است؛ یکی وجهی است که شیخ طوسی اختیار کرده است و آن اینکه مومنین واقعی به اسلام و نیز یهود و نصاری و صابئینی که مومن حقیقی شدند اگر ایمان واقعی دارند و عمل صالح دارند رستگار هستند.

عمل صالح کاشف از ایمان قلبی انسان است

از نظر ما ایمان اول باید ایمان لسانی باشد و ایمان دوم، ایمان واقعی باشد. طبق این برداشت اگر یهود و نصاری و صابئین ایمان واقعی و عمل صالح داشته باشند رستگارند. اساسا عمل صالح کاشف از ایمان قلبی انسان است و وقتی عمل صالح باشد نشان می‌دهد ایمان شخص ایمان واقعی است. از این جهت بین مومنین این امت و سایر ادیان البته پیش از ظهور اسلام تفاوتی وجود نخواهد داشت.

شیخ طوسی می‌گوید شأن نزول آیه درباره سلمان فارسی و اصحاب نصرانی است که هم در دین قبلشان مأجور هستند و هم در دین اسلام. در روایتی ذیل آیه آمده است: « إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ بِمَا فَرَضَ الْإِیمَانَ بِهِ مِنْ نُبُوَّهْ نَبِیِّ اللَّهِ (ص) وَ وَلَایَهْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (ع) وَ الطَّیِّبِینَ مِنْ آلِهِ (ع)» معنای روایت این است: «مؤمنین کسانی هستند که به خداوند و آنچه که ایمان به آن‌ها واجب شده از قبیل نبوّت پیامبرخدا (و ولایت علیّ ‌بن ‌ابی‌طالب (ع) و آل پاک او (ع)، ایمان‌آورده‌اند.»

در ادامه روایت حضرت می‌فرمایند: «نَظَرَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ عَلِیٌّ (ع) إِلَی رَجُلٍ أَثَّرَ الْخَوْفُ عَلَیْهِ فَقَالَ: مَا بَالُکَ؟ قَالَ: إِنِّی أَخَافُ اللَّهَ. فَقَالَ: یَا عَبْدَ اللَّهِ! خَفْ ذُنُوبَکَ وَ خَفْ عَدْلَ اللَّهِ عَلَیْکَ فِی مَظَالِمِ عِبَادِهِ وَ أَطِعْهُ فِیمَا کَلَّفَکَ وَ لَا تَعْصِهِ فِیمَا یُصْلِحُکَ ثُمَّ لَا تَخَفِ اللَّهَ بَعْدَ ذَلِکَ فَإِنَّهُ لَا یَظْلِمُ أَحَداً وَ لَا یُعَذِّبُهُ فَوْقَ اسْتِحْقَاقِهِ أَبَداً إِلَّا أَنْ تَخَافَ سُوءَ الْعَاقِبَهْ بِأَنْ تَغَیَّرَ أَوْ تَبَدَّلَ فَإِنْ أَرَدْتَ أَنْ یُؤْمِنَکَ اللَّهُ سُوءَ الْعَاقِبَهْ فَاعْلَمْ أَنَّ مَا تَأْتِیهِ مِنْ خَیْرٍ فَبِفَضْلِ اللَّهِ وَ تَوْفِیقِهِ وَ مَا تَأْتِیهِ مِنْ سُوءٍ فَبِإِمْهَالِ اللَّهِ وَ إِنْظَارِهِ إِیَّاکَ وَ حِلْمِهِ وَ عَفْوِهِ عَنْکَ»

معنای روایت این است: «علی(ع) به مردی نظر کرد که آثار خوف در چهره‌ او دیده می‌شد؛ پرسید: «چرا این‌چنین شده‌ای»؟ گفت: «از خداوند می‌ترسم.» امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «ای بنده‌ خدا از گناهانت و از اینکه خداوند بخواهد به عدالت خود، دادِ بندگانش را از تو بستاند، ترس داشته ‌باش؛ از خداوند در آنچه به تو تکلیف‌ کرده اطاعت‌ کن و او را در مواردی که به مصلحت خودت، تو را از انجام آن بازداشته، نافرمانی و معصیت نکن؛ با انجام این کارها دیگر از خداوند نترس؛ زیرا او به کسی ظلم نکرده و هرگز کسی را فراتر از مقدار استحقاق، عذاب نمی‌کند. مگر آنکه از عاقبت خود بترسی که ممکن است تغییر و تبدیلی در آن پیش آید. اگر می‌خواهی خداوند تو را از سوءعاقبت نگهدارد، بدان هر کار خیری که انجام می‌دهی به عنایت و توفیق خدا می‌باشد و اگر کار بدی از تو سر می‌زند، در واقع در این‌ حالت، خداوند به تو فرصت و مهلت داده و با حلم و عفوش از تو درمی‌گذرد.» این روایت این معنا را می‌رساند که تمام خوف انسان باید از عملش باشد. چه در حال معصیت و چه نعمت خوفش باید از عمل خودش باشد نه الله چون خدا خیر محض است و عدل محض است و به کسی ظلم نمی‌کند.

انتهای پیام